नकळत संस्कार

नकळत शिक्षण आणि नकळत संस्कार हा विचार बालमोहनच्या शिक्षण विचाराचा पायाच दादासाहेब रेगेंनी घातला आहे आणि तो विचार रामभाऊ परुळेकर विद्यानिकेतनचा देखील अविभाज्य भाग आहे आणि त्यात ही शाळा निसर्ग शाळा त्यामुळे इथे प्रत्येक विषय हा प्रत्यक्ष अनुभवातूनच शिकवला जातो.
विज्ञानासारखा विषय निसर्गातील विज्ञानाच्या आधारे शिकवला जातो तर गणितापासून भाषेपर्यंतचे विषय हे इथल्या ग्रामीण भागातून येणाऱ्या मुलांना त्यांच्या सभोवतालच्या दररोजच्या अनुभवातून शिकवलं जातात. मुलांची इंग्रजी संभाषणाची भीती जावी म्हणून विशेष लक्ष दिलं जातं त्याशिवाय प्रत्यक्ष शेती करणं, भाजीपाल्याची लागवड शाळेच्या आवारातच केली जाते आणि ह्या आवारात पिकणाऱ्या भाज्या मुलांच्या रोजच्या जेवणाचा भाग असतात, त्यामुळे स्वावलंबन आणि श्रम हे गुण त्यांच्या अंगी नकळत बाणवले जातात.

शाळेचा परिसर

इतर कोणत्याही उत्तम शहरी शाळेत सापडतील अशा सर्व सोयी सुविधा इथे आहेत. पुस्तकांनी आणि संदर्भ ग्रंथांनी भरगच्च भरलेलं ग्रंथालय आहे, प्रयोगशाळा आहेत, ऐसपैस वर्ग आहेत, मुलांच्या जेवणातील रोजच्या भाज्या, फळं ही शाळेच्या शेतातच पिकवली जातात, मुलांना जे दूध पिण्यासाठी दिलं जातं त्या गाईंचं संगोपन शाळेच्या आवारातच होतं, शाळेतील शिक्षक हे मुलांच्या सोबत त्यांच्या वसतिगृहाच्या जवळच राहतात त्यामुळे त्यांना त्यांच्या शिक्षकांशी कधीही संवाद साधता यावा आणि या सगळ्याच्या पलीकडे अफाट पसरलेला निसर्ग मुलांच्या सोबत सदैव असतो.

नकळत शिक्षण

मुलांचं व्यक्तित्व एकसुरी होऊ नये आणि मुळात ग्रामीण पट्ट्यातून आलेल्या मुलांना अनेक गोष्टी स्वतःच्या हाताने करण्याची सवय असल्यामुळे त्यांचं हस्तकौशल्य हे उत्तम असतं हे लक्षात घेऊन चित्रकला, मातीकाम, पुस्तक बांधणी, छायाचित्रण, खेळणी बनवणे इत्यादी अनेक गोष्टींचं प्रशिक्षण त्यांना दिलं जातं.